Πηγή: Correlation, Northern Winter 1996/97, 15(2), p. 14-20.

Το Αστροτεστ

Ένα δύσκολο ταιρίασμα για αστρολόγους

Από τον Rob Nanninga <skepsis@wxs.nl>

 

Εισαγωγή.

Τα αστρολογικά βιβλία περιέχουν πολλές ελέγξιμες δηλώσεις. Για παράδειγμα : λέγεται ότι οι άνθρωποι με τον Ήλιο σε ζώδιο του Αέρα (Δίδυμοι, Ζυγός και Υδροχόος) είναι περισσότερο διανοητικοί τύποι από ότι αυτοί με τον Ήλιο σε ένα ζώδιο του Νερού (Καρκίνος, Σκορπιός, Ιχθείς) Έτσι θα περιμέναμε ανάμεσα στους σκεπτικιστές οι περισσότεροι να είναι από ζώδια του Αέρα παρά από ζώδια του Νερού. Σύμφωνα με αυτά που γνωρίζω αυτή η υπόθεση δεν έχει ελεγχθεί ακόμα. Παρόλα αυτά, φαίνεται πιθανό ότι θα απορριφθεί γιατί αρκετά παρόμοια τέστ απέτυχαν να δείξουν κάποια σχέση ανάμεσα σε συγκεκριμένα ηλιακά ζώδια και συγκεκριμένα χαρακτηριστικά προσωπικότητας ή επαγγέλματα. (βλέπε τις έρευνες των Bastedo, R.W. 1978; Culver & Ianna, 1988; Gauquelin, 1982, 1988; Hentschel, 1985; McGervey, 1977; Startup, M. 1984; Tyson, 1980, 1984; Van Rooij, 1993).

Οι αστρολόγοι αντιτίθενται ισχυρά σε τέτοιου είδους τέστ. Δηλώνουν εμφαντικά ότι πρέπει να παρατηρούμε ολόκληρο τον αστρολογικό χάρτη. Το ζώδιο του Ήλιου είναι μόνο ένας παράγοντας που επηρεάζεται από πολλούς άλλους αστρολογικούς παράγοντες. Το σύστημα σαν όλο δεν είναι το άθροισμα των μερών του, γιατί αυτά τα μέρη συχνά είναι σε σύγκρουση μεταξύ τους. Η επίδραση του ζωδίου του Ήλιου μπορεί εύκολα να ακυρωθεί από την θέση της Σελήνης ή άλλου αστρολογικού παράγοντα. Επομένως, δεν πρέπει ποτέ να απομονώνουμε ένα συγκεκριμένο παράγοντα, αλλά να προσπαθούμε να ερμηνεύουμε όλο τον χάρτη.

Προφανώς, αυτό υπαινίσσεται ότι μια ομάδα από χίλιους Σκορπιούς δεν έχει τίποτα περισσότερο κοινό από ένα τυχαίο δείγμα από ανάμικτα ηλιακά ζώδια. Αν αυτό είναι αλήθεια, μπορούμε να αναρωτηθούμε γιατί τα αστρολογικά εγχειρίδια αυνεχίζουν να μας λένε ότι οι Σκορπιοί είναι μυστικοπαθείς, παθιασμένοι, δυσφορούν εύκολα και μνησικακούν. Μπορούμε ακόμη να αναρωτηθούμε πως οι αστρολόγοι βρήκαν το νόημα των διαφορετικών ζωδίων.

Ευτυχώς, δεν χρειάζεται να επιχειρηματολογήσουμε για το θέμα αυτό γιατί υπάρχουν τεστ που οι αστρολόγοι μπορούν να χρησιμοποιήσουν ολόκληρο το χάρτη. Αναφέρομαι στο αποκαλούμενο τεστ ταιρίασματος. Ένα από τα καλύτερα παραδείγματα έγινε από τον Αυστραλό ερευνητή Dr. Geoffrey Dean (1987). Χρησιμοποιώντας το κατάλογο προσωπικότητας του Eyseneck, ο Dean διάλεξε 60 ανθρώπους με πολύ υψηλά αποτελέσματα εσωστρέφειας και 60 ανθρώπους με πολύ υψηλά αποτελέσματα εξωστρέφειας. Στη συνέχεια, έδωσε σε 45 αστρολόγους τους αστρολογικούς χάρτες αυτών των 120 ατόμων. Αναλύοντας τους χάρτες οι αστρολόγοι προσπάθησαν να ναγνωρίσουν τους εξωστρεφείς από τους εσωστρεφείς. Τα αποτελέσματα ήταν πολύ απογοητευτικά. Ήταν σαν να έιχαν ρίξει κορώνα-γράμματα. Το μέσο ποσοστό επιτυχίας τους ήταν μόλις 50.2 %.

Όπως θα περίμενε κάποιος, αυτός ο τύπος τεστ δεν είναι αρεστός στους αστρολόγους. Επιχειρηματολογούν ότι θέλουν περισσότερη πληροφορία για τα άτομα για να πετύχουν το ταιρίασμα. Ένα ακραίο αποτέλεσμα εξωστρέφειας στο τεστ Eyseneck δεν είναι προφανώς αρκετό. Πολλοί αστρολόγοι αμφισβητούν την αξία των τεστ προσωπικότητας. Πως μπορούμε να ξεπεράσουμε αυτό το εμπόδιο; Ο καλύτερος τρόπος είναι να ρωτήσουμε τους αστρολόγους τι είδους πληροφορία χρειάζονται. Αυτή η στρατηγική χρησιμοποιήθηκες από τους John McGrew and Richard McFall (1990), δύο ψυχολόγους του Πανεπιστημίου της Indiana. Το "Astrotest" που πρόκειται να συζητήσω είναι παρόμοιο με την προσέγγιση τους.

 

Διαμορφώνοντας το τεστ.

Το Μαίο 1994 η Algemeen Dagblad (Γενική Καθημερινή), μια ολλανδική εθνική εφημερίδα, δημοσίευσε ένα άρθρο του Martin Boot, ενός πρώην αστρολόγου που τώρα εργάζεται σαν ψυχοθεραπευτής. O Boot ισχυρίστηκε ότι οι αστρολόγοι δεν μπορούν να προβλέψουν. Σε απάντηση η αστρολόγος Rene Jelsma έγραψε μια αντιπαράθεση που δημοσιεύθηκε κάτω από τον τίτλο "Οι αστρολόγοι μπορούν πραγματικά να προβλέψουν".

Αποφάσισα να προσφέρω μια πειραματική λύση σε αυτή τη διαφορά γνώμης προσκαλώντας τους αστρολόγους να λάβουν μέρος στο Astrotest του ιδρύματος Skepsis.Η πρόταση μου είχε ως εξής : Όλοι οι συμμετέχοντες θα λάβουν την ημερομηνία γέννησης ( ημερομηνία, ώρα και τόπο) επτά ανώνυμων ατόμων. Επίσης θα λάβουν πέντε ερωτηματολόγια συμπληρωμένα από τα άτομα αυτά. Οι ερωτήσεις θα διαμορφωθούν από τους συμμετέχοντες. Για να ενθαρρύνω την συμμετοχή, πρόσφερα 5000 guilders (2500 dollars) σε αυτούς που θα μπορούσαν να ταιριάξουν και τους επτά χάρτες.

Η ανταπόκριση ήταν πέρα από κάθε προσμονή. Περισσότεροι από 70 άνθρωποι έδειξαν προθυμία να συμμετάσχουν. Τους έστειλα ένα σύντομο ερωτηματολόγιο για να προσδιορίσω πόση πείρα είχαν στην αστρολογία. Τους ζήτησα επίσης να με εφοδιάσουν με ένα αριθμό ερωτήσεων που θα μπορούσα να θέσω στα άτομα του τεστ. Αργότερα, προσφέρθηκαν περισσότεροι αστρολόγοι. Μερικό από αυτούς αντικατέστησαν αυτούς που δεν είχαν επιστρέψει το ερωτηματολόγιο μου. Αποφασίσθηκε όμως ότι ο μέγιστος αριθμός αστρολόγων θα έπρεπε να είναι 50, γιατί θέλαμε να περιορίσουμε τον κίνδυνο απώλειας των 5000 guilders. Ακόμα και χωρίς αστρολογικοί γνώση, ο κάθε συμμετέχων είχε πιθανότητα 1 προς 5040 να αποκτήσει τα χρήματα.

Δεν ήταν εύκολο να βρω άτομα να ταιριάζουν στο τεστ. Αρχικά, Συνέλεξα ανθρώπους που όλοι είχαν γεννηθεί το 1948. Ο πρόεδρος του NGPA (Oλλανδικός σύλλογος εξασκούντων αστρολόγων), όμως μου υπέδειξε ότι τον καιρό εκείνο οι καταχωρημένες ημερομηνίες γέννησης ήταν συχνά στρογγυλεμένες στην ολόκληρη ή μισή ώρα. Επομένως, απεφάσισα να χρησιμοποιήσω άτομα που είχαν γεννηθεί γύρω στο 1958. Αφού πήρα τα πιστοποιητικά γέννησης τους, χρησιμοποίησα ένα πρόγραμμα υπολογιστή για να υπολογίσω τους χάρτες τους. Τότε πρόσεξα ότι 4 από τα άτομα του τεστ είχαν τον ωροσκόπο κοντά στα όρια δύο ζωδίων. Αν είχαν γεννηθεί 5 λεπτά αργότερα ή νωρίτερα από την ώρα που είχε καταχωρηθεί στο πιστοποιητικό γέννησης, θα είχαν διαφορετικό ωροσκόπο. Επειδή δεν μπορούσα να είμαι σίγουρος για τις ώρες γέννησης με ακρίβεια λεπτού, ενοίωσα υποχρεωμένος να αντικαταστήσω αυτά τα άτομα με άλλους με λιγότερο ασαφή ωροσκόπο.

Κατά μέσο όρο οι συμμετέχοντες μου έστειλαν 10 ερωτήσεις να απαντηθούν από τα άτομα του τεστ, αφήνοντας εκτός αυτούς που δεν διατύπωσαν ερωτήσεις. Συνέθεσα τις ερωτήσεις σε μια λίστα των 25 που κάλυπταν αρκετές όψεις της ζωής των ατόμων: την εκπαίδευση τους, το επάγγελμα, τα χόμπυ, τα ενδιαφέροντα, τους κύριους στόχους, προσωπικότητα, σχέσεις, υγεία, θρησκεία, κλπ. Επιπρόσθετα, τους ρώτησα για τις ημερομηνίες ορισμένων σημαντικών γεγονότων στη ζωή τους, επιεδή πολλοί συμμετέχοντες είχαν δείξει ενδιαφέρον για συγκεκριμένες ημερομηνίες. Τελικά, πρόσθεσα 24 ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής που είχα πάρει από το προφίλ προσωπικότητας του Berkeley.

Οκτώ έμπειροι αστρολόγοι ρωτήθηκαν τη γνώμη τους για το ερωτηματολόγιο. Δεν είχαν καμμία σημαντική αντίρρηση εναντίον του. Σύμφωνα με την πρόταση ενός από αυτούς πρόσθεσα τρεις ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής που κάλυπταν το ιοκογενειακό υπόβαθρο των ατόμων. Τελικά, τα ερωτηματολόγια και η λίστα των δεδομένων γέννησης στάλθηκαν σε μερικούς σκεπτικιστές που προσπάθησαν να βρούν τα ζευγάρια που ταιρλαζαν. Αν και ένας από αυτούς πέτυχε τα 3, δεν υπήρχε λόγος να υποπτευόμαστε ότι οποιοδήποτε από τα ζευγάρια θα μπορούσε να αναγνωριστεί χρησιμποιώντας κρυμμένα στοιχεία.

Προσδοκίες σε σχέση με αποτελέσματα.

Στην αρχή του Δεκεμβρίου 1994 όλα τα δεδομένα είχαν σταλεί στους 50 συμμετέχοντες του astrotest. Είχαν 10 εβδομάδες να συμπληρώσουν το τεστ. Τους επέτρεψα να σιατυπώσουν μια επιπλέον ερώτηση αφού μελέτησαν τους χάρτες, αλλά μόνο ένας το έκανε.

Τελικά, 44 αστρολόγοι συμπλήρωσαν το τεστ. Πολλοί από αυτούς είχαν αρκετή εμπειρία. Οι μισοί από τους συμμετέχοντες είχαν διαβάσει τουλάχιστον 50 βιβλία πάνω στην αστρολογία. Τα τρία τέταρτα είχαν παρακολουθήσει κύκλο μαθημάτων αστρολογίας και ένα τέταρτο εκπαίδευε άλλους. Τουλάχιστον οι μισοί από τους συμμετέχοντες είχαν αναλύσει πάνω από 100 αστρολογικούς χάρτες και ένα τρίτο είχε συχνά πληρωθεί για τις υπηρεσίες του. Ένα τέταρτο ήταν μέλος της NGPA.

Από τους αστρολόγους ζητήθηκε να προσδιορίσουν πόσα σωστά ταιριάσματα θα μπορούσαν να περιμένουν. Υπήρξαν 36 συμμετέχοντες που απεκάλυψαν τις προσδοκίες τους. Οι μισοί από αυτου΄ς προέβλεψαν ότι είχαν ταιριάξει όλα τα άτομα με τους σωστούς χάρτες. Μόνο έξι αστρολόγοι περίμεναν λιγότερο από 4 επιτυχίες.

Συγκεκριμένα, ο πιο επιτυχής αστρολόγος πέτυχε μόνο 3 σωστά ταιριάσματα, ενώ οι μισοί από τους συμμετέχοντες (22) δεν πέτυχαν ούτε ένα. Ο μέσος αριθμός επιτυχιών ήταν 0.75. Αυτό είναι κάτω από από τη μέση αναμενόμενη τυχαιότητα (MCE), μια απόκλιση που δεν είναι σημαντική. Επιπλέον, δεν υπήρχαν στοιχεία ότι οι πιο πεπειραμένοι αστρολόγοι είχαν καλύτερα αποτελέσματα από τους αρχάριους.

Είναι ενδιαφέρον να συγκρίνουμε τις απαντήσεις των συμμετεχόντων μεταξύ τους. Επειδή όλοι είχαν λάβει τις ίδιες πληροφορίες, θα περιμέναμε πολλές παρόμοιες απαντήσεις. Στην πραγματικότητα, η έλλειψη συμφωνίας ήταν εκπληκτική. Κάθε ένας από τους αστρολογικούς χάρτες μπορούσε να ζευγαρωθεί με επτά ερωτηματολόγια. Από αυτούς τους 49 δυνατούς συνδυασμούς, κανένας δεν επελέγει πάνω από 12 φορές. Ήταν σαν να είχε κάθε αστρολόγος χρησιμοποιήσει μια γεννήτρια τυχαίων αριθμών για να προσδιορίσει τα σωστά ζευγάρια. Υπήρχαν μόνο δύο αστρολόγοι που είχαν ανεξάρτητα κατάληξη στην ίδια λύση (p=0.18). Δύο άλλες απαντήσεις ήταν επίσης εντελώς ίδιες, αλλάστην περίπτωση αυτή οι συμμετέχοντες είχαν ενώσει τις δυνάμεις τους.

Μη πειστικές δικαιολογίες.

Μετά έστειλα σε όλους τους συμμετέχοντες ένα σύντομο ερωτηματολόγιο για να βρω περισσότερα για τον απόηχο των αρνητικών τους αποτελεσμάτων. Εννέα από τους 22 ομολόγησαν ότι εξεπλάγησαν από την έλλειψη συμφωνίας ανάμεσα στους συμμετέχοντες. Τέσσερις παραδέχτηκαν ότι οι δυνατότητες της αστρολογίας ήταν περισσότερο περιορισμένες από ότι είχαν σκεφτεί και επτά έφτασαν στο συμπέρασμα ότι η αστρολογία λειτουργεί μόνο στην κανονική πρακτική. Παρόλα αυτά, 16 απήντησαν ότι ακόμη πιστεύουν ότι η επιστήμη μπορεί να αποδείξει ότι την ορθότητα της αστρολογίας.

Ρώτησα τους αστρολόγους ποιοι παράγοντες μπορεί να ήταν υπεύθυνοι για τα απογοητευτικά αποτελέσματα. 10 απήντησαν ότι βρήκαν τα ωροσκόπιαπολύ όμοια. Υπέδειξαν ότι ο Κρόνος, Ουρανός, Ποσειδώνας και Πλούτωνας σχεδόν πάντα βρίσκονταν στο ίδιο αστρολογικό ζώδιο. Ο Ουρανός παραδείγματος χάριν ήταν πάντα στο Λέοντα. Αυτό δεν εντυπωσιακό, επειδή ο Ουρανός χρειάζεται επτά χρόνια για να μετακινηθεί από το ένα ζώδιο στο άλλο. Οι διαφορές ηλικίας των ατόμων του τεστ ήταν αναγκαστικά πολύ μικρότερες, επειδή τα ερωτηματολόγια περιείχαν πολλές πληροφορίες που μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να εκτιμηθεί η ηλικία τους. Όπως και να έχει, τα ωροσκόπια έδειχναν πολλές διαφορές που ήταν δύσκολο να παραβλεφθούν.

Δέκα διαμαρτυρήθηκαν ότι οι απαντήσεις των ατόμων ήταν συχνά παρόμοιες. Για παράδειγμα, σε απάντηση στην ερώτηση πολλαπλής επιλογής για την εργασία τους, όλα τα άτομα ισχυρίστηκαν ότι ήταν εργαζόμενοι που μπορούσες να στηριχθείς πάνω τους. Αλλά και πάλι υπήρχαν πολύ περισσότερες διαφορές από ομοιότητες. Επιπλέον, ακόμη και στις περιπτώσεις που τα περισσότερα άτομα εξέφρασαν την παρόμοια γνώμη, υπήρχαν συνήθως ετερόδοξοι. Για παράδειγμα, αν και 4 άτομα είχαν έντονη φαντασία και τους άρεσαν οι αισθητικές εμπειρίες, υπήρξε ένα άτομο που δεν έδειξε την ελάχιστη εκτίμηση για τέτοιες εμπειρίες. Γιατί ο χάρτης του δεν βρέθηκε εκτός των άλλων;

Εννέα υποπτεύθηκαν ότι οι ερωτήσεις δεν απαντήθηκαν πάντα ειλικρινά. Ίσως τα άτομα να είχαν έλλειψη αυτογνωσίας ή να προσπάθησαν να παρουσιάσουν ένα κολακευτικό προσωπείο τους. Παρόλα αυτά και παρά από αυτή τη δυναμική προκατάληψη οι περισσότερες ερωτήσεις αφορούσαν γεγονότα που μπορούσαν να ελεγχθούν. Δεν υπάρχει λόγος να υποθέσουμε ότι τα άτομα είπαν ψέμματα για τα χόμπυ τους ή για την ημερομηνία του γάμου τους. Ακόμα και αν όλα τα γεγονότα ήταν ψευδή (ακόμη και τα δεδομένα γέννησης), αυτό δεν θα εξηγούσε γιατί οι αστρολόγοι απέτυχαν να εμφανίσουν αμοιβαία συμφωνία.

Η πλειψηφία των απαντησάντων (13) βεβαίωσε ότι τα άτομα δεν είχαν δώσει αρκετές πληροφορίες. Δεν μπορούμε να αποκλείσουμε την περίπτωση ότι τα τυχαία αποτελέσματα οφείλονταν σε μια έλλειψη σχετικών λεπτομερειών. Θα πρέπει να επισημάνουμε, ότι όλοι οι συμμετέχοντες είχαν ζητήσει λιγότερη πληροφορία από ότι πραγματικά έλαβαν. Κάποις θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι δεν μπορούσαν να δουν το δάσος από τα δένδρα.

Υπάρχει διέξοδος;

Αν η αστρολογία πραγματικά "δουλεύει", θα ήταν δυνατόν να σχεδιαστεί ένα τεστ που θα ικανοποιεί τόσο τους επιστήμονες όσο και τους αστρολόγους. Δυστυχώς, οι αστρολόγοι δεν προσδιορίζουν ποτέ τι είδους τεστ θα ήταν αποδεκτό από αυτούς. Ισχυρίζονται ότι η αστρολογική έρευνα είναι πολύ δύσκολη επειδή οι επιστημονικές μέθοδοι είναι πολύ ωμές, εξαναγκαστικές ή μηχανικές, Προφανώς οι προβαλλόμενες αστρολογικές επιδράσεις είναι τόσο λεπτές και δύσκολο να ανιχνευθούν που μπορούμε να απορούμε πως οι αστρολόγοι μπόρεσαν ποτέ να τις αναγνωρίσουν.

Για να μπορέσουν να εξηγήσουν την έλλειψη αντικειμενικών αποδείξεων, μερικοί εξέχοντες Ολλανδοί αστρολόγοι (Van Assem, 1993) προσέφυγαν στο παραφυσικό. Πιστεύουν ότι οι αστρολόγοι μπορούν να φτάσουν στη σωστή ερμηνεία ενός χάρτη χρησιμοποιώντας την ανώτερη έμπνευση τους ή συντονιζόμενοι με την κοσμική τάξη. Αυτή η έμπνευση μπορεί να χρησιμοποιηθεί αποκλειστικά κατά τη διάρκεια αυθεντικών συνεδριάσεων. Μόλις ο επιστήμονας εμπλέκεται με την διαλογή πελατών ή θέτοντας ερωτήσεις, αυτή εξαφανίζεται. Πιθανόν οι επιστήμονες να μην είναι μέρος της κοσμικής τάξης.

Σύμφωνα με τους Geoffrey Dean and Arthur Mather (1994) οι επιστήμονες και οι αστρολόγοι είναι σε σύγκρουση για το αν λειτουργεί η αστρολογία επειδή έχουν την τάση να βλέπουν διαφορετικά πράγματα : Οι επιστήμονες ενδιαφέρονται για την ακρίβεια ενώ οι αστρολόγοι για την ικανοποίηση των πελατών. Οι αστρολόγοι τείνουν να πιστεύουν ότι οι πελάτες τους είναι ικανοποιημένοι επειδή η αστρολογία είναι ακριβής. Αυτό υπονοεί ότι οι πελάτες θα ήταν λιγότερο ικανοποιημένοι αν ο αστρολόγος είχε χρησιμοποιήσει άθελα του μια λανθασμένη ημερομηνία γέννησης. Η αστρολογία είναι σε σύγκρουση με την επιστήμη όσο οι ισχυρισμοί της είναι ελέγξιμοι. Ένας αυξανόμενος αριθμός αστρολόγων καταφέρνει να ξεφεύγει από την επιστημονική λεπτομερή εξέταση με το να περιορίζεται σε δηλώσεις που δεν μπορούν να δειχθούν λανθασμένες. Βεβαιώνουν ότι το ωροσκόπιο μπορεί να παρέχει πληροφορίες για την εσωτερική ζωή, βασική φύση, πραγματικότητα, κρυμμένο δυναμικό, βαθύτερες φιλοδοξίες, ασυνείδητους φόβους και κίνητρα, ξεχασμένα τραύματα και δυνατότητες για μελλοντική εξέλιξη. Η αστολογία, λένε, δίνει εποπτεία στο νόημα και την ποιότητα των υποκειμενικών εμπειριών μας με το να τις τοποθετεί μέσα σε ένα κοσμικό πλαίσο αναφοράς. Μας λέειγιατί είμαστε έτσι όπως είμαστε, μπορεί να ξεκαθαρίσει τα προβλήματα μας και να μας βοηθήσει να βρούμε λύσεις - αλλά δεν μπορεί να προβλέψει τη συμπεριφορά μας. Οι αστρολογικές ερμηνείες δεν μπορούν αναγκαστικά να ταιριάζουν με την ενδοσκόπηση του ατόμου, έτσι τίποτα δεν μπορεί να αποδειχθεί λάθος.

Οι πλέον "προοδευτικοί" αστρολόγοι θεωρουν την αστρολογία σαν μια συμβουλευτική ικανότητα. Για αυτούς το ωροσκόπιο είναι ένα θεραπευτικό εργαλείο και όχι μια πηγή αξιόπιστης πληροφορίας.

Βιβλιογραφία

Bastedo, R.W. (1978). An emperical test of popular astrology. Skeptical Inquirer, 3(1), 17-38.
Culver, R.B. & Ianna, P.A. (1984). Astrology: true or false? Buffalo: Prometheus.
Dean, G. (1987). Does astrology need to be true? Scientific Inquirer, 11(3), 257-273.
Dean, G. & Mather, A. (1994). Is the scientific approach relevant to astrology? Correlation, 13(1), 11-18.
Gauquelin, M. (1982). Zodiac and personality: an emperical study. Skeptical Inquirer, 6(3), 57-65.
Gauquelin, M. (1988). Written in the stars. Wellingborough: Aquarian Press, p. 252.
Hentschel, U. & Kiessling, M. (1985). Season of birth and personality: another instance of noncorrespondence. Journal of Social Psychology, 125(5), 577-585.
McGervey, J.D. (1977). A statistical test of sun-sign astrology. The Zetetic, 1(2), 49-54.
McGrew, J.H. & McFall, R.M. (1990). A scientific inquiry into the validity of astrology. Journal of Scientific Exploration, 4(1), 75-83.
Startup, M. (1984). Personality and planetary positions at birth: an attempted replication with ordinary people. Correlation, 4(2), 4-13.
Tyson, G.A. (1980). Occupation and astrology or season of birth: a myth? The Journal of Social Psychology, 110, 73-78. Tyson, G.A. (1984). An emperical test of the astrological theory of personality. Personality and Individual Differences, 5(2), 247-250.
Van Assem, L. (1993). The astrologer's philosophy of life. Correlation, 12(1), 52-54.
Van Rooij, J.J.F. (1993). Jungian typology and astrology: an emperical test. Correlation, 12(1), 28-32.

Μετάφραση από : Παναγιώτης Τουμπανιάρης, pantou@aurora.eexi.gr , Website : http://www.pantou.gr