ΕΜΠΕΔΟΚΛΗΣ (494-434 π.χ)
Βιογραφία
Πρότεινε μια σύνθεση με την οποία επιχειρούσε να συγκεράσει τις διιστάμενες απόψεις και συγκεκριμένα από τη μια να αξιοποιήσει και να δικαιώσει ιστορικά τις κυριότερες θέσεις της ιωνικής φυσικής και της ελεατικής οντολογίας και από την άλλη να εξηγήσει το
μεταβολισμό της ουσίας, που βέβαια ήταν αυτονόητη για το υλοζωιστικό κριτήριο, αλλά είχε καταντήσει
προβληματική με τη νέα συλλογιστική.
Ετσι ο Εμπεδοκλής συνδυάζοντας τις κυριότερες κοσμολογικές αρχές που είχαν προταθεί ως την εποχή του, δίδαξε ότι το Σύμπαν συντίθεται και αποσυντίθεται από τα τέσσερα καθαυτά αμετάβλητα "ριζώματα" δηλαδή το νερό και τη γή, τον αέρα και τη φωτιά. Πάνω σε αυτή την πολυαρχική βάση, τη σύμφωνη με τις γενικότερες απαιτήσεις της κοινωνίας της εποχής του, ο Εμπεδοκλής εξήγησε κάθε γένεση και φθορά ως "μίξιν" και "διάλλαξιν" από τα τέσσερα καθεαυτά αμετάβλητα "ριζώματα.", σε διαφορετικές αναλογίες και σχέσεις για την κάθε μορφοπλασία.
Με αυτό τον τρόπο ο Εμπεδοκλής δικαίωνε βέβαια την ελεατική θέση ότι το ον καθεαυτό δε μεταβάλλεται αλλά ταυτόχρονα εξηγούσε και τη φυσική γένεση και φθορά. Και την εξηγούσε όχι πιά ως φαινομενική διεργασία, όπως δογμάτιζαν οι Ελεάτες, αλλά ως διεργασία πραγματική σε σχέση με το ον. Τη θέση αυτή αργότερα αποδέχτηκαν ανεπιφύλακτα οι Ατομικοί. Αφού ο Εμπεδοκλής έδωσε τη δική του εξήγηση για τη σύσταση της ύλης και τη δομή των μορφών του κόσμου, επιχείρησε να αιτιολογήσει και τον τρόπο με τον οποίο γίνεται η "μίξις" και η "διάλλαξις", δηλαδή επιχείρησε να εξηγήσει το μεταβολισμό της ουσίας με βάση την κίνηση. Η κίνηση, ενώ για τους υλοζωϊστές ήταν σύμφυτη με το "αείζωον" δομικό υλικό του σύμπαντος, για την οντολογία των Ελεατών ήταν αδιανόητη (αφού πίστευαν ότι το ον είναι αμετάβλητο) και γι αυτό είχε θεωρηθεί φαινομενική. Έτσι ο Εμπεδοκλής, έχοντας ως δεδομένο την "παλίντροπον αρμονίαν" του Ηρακλείτου, εισηγήθηκε το "νείκος" και τη "φιλότητα" ως δυνάμεις που έλκουν και απωθούν τα "ριζώματα". Με τον τρόπο αυτό, περιέγραψε το σύμπαν ως ακίνητο στο σύνολο του, κατά το ελεατικό πρότυπο, αλλά ως κινούμενο στα μέρη του, κατά το ηρακλειτικό πρότυπο. Χωρίζοντας όμως τις κοσμογονικές δυνάμεις ("νείκος-φιλότης") από τα φυσικά στοιχεία ("ριζώματα"), ο Εμπεδοκλής διαιώνιζε τη διάσπαση της εννοίας της ουσίας σε ύλη και ενέργεια. (Ε. Ν. Ρούσσου, από Φιλοσοφία της Γ΄ Λυκείου)
Υλοζωϊστές ονομάστηκαν οι πρώτοι Ίωνες στοχαστές που θεώρησαν ότι η ύλη έχει μέσα της ζωή και συμπεριφέρεται ως ζωντανό στοιχείο (π.χ. το νερό, που ο Θαλής το θεώρησε αρχή της ζωής.
Ελεάτες
Οι Ελεάτες βασίστηκαν στις κατακτήσεις της ελληνικής κοσμολογίας, τόσο στην ιωνική της μορφή όσο και στη δωρική. Αρχηγός τους ήταν ο Παρμενίδης (515-440 π.χ.) από την Ελέα της Κάτω Ιταλίας, από όπου οι Ελεάτες ονομάστηκαν έτσι. Ο Παρμενίδης στηρίζεται στη μαθηματική σκέψη των Πυθαγορείων, αλλά η θεωρία του εκδηλώνεται κυρίως ως αντίδραση στο γεμάτο κινητικότητα σύστημα του Ηράκλειτου. Χώρισαν τον ενιαίο κόσμο σε πραγματικό και φαινομενικό και οδήγησαν στη γένεση της πνευματοκρατίας και του υλισμού.
Aτομικοί
Σημαντικότερος αντιπρόσωπος τους ήταν ο Δημόκριτος που όρισε τα άτομα (έσχατα μόρια ύλης, που δεν επιδέχονται παραπέρα τομές και παραμένουν άτμητα) σαν άπειρα σε πλήθος και σε σχήματα και ότι κινούνται αιώνια μέσα στο κενό και μάλιστα σε άπειρους συνδυασμούς.